In gesprek met:
Joep Orbons

Zuid-Limburg ligt aan de noordrand van een gebied dat eigenlijk altijd bewoond is geweest, met uitzondering van enkele ijstijden. Voor Europese begrippen is dat niet zo bijzonder, voor Nederlandse begrippen wel. ‘Waar in Limburg de grond niet alleen redelijk droog was, maar ook nog eens super vruchtbaar – en dat is nog altijd zo - werden de noordelijkere regionen gekenmerkt door natte veenbodems.’

Dus toen de kennis over landbouw en wonen in een nederzetting na zo’n 3000 jaar vanuit Mesopotamië (het huidige Irak) Europa bereikte, waren jagers en verzamelaars in Zuid-Limburg direct op de juiste plek om zich daadwerkelijk te huisvesten. ‘Ze leerden dat je beesten veel beter bij je kon houden dan erop te jagen. Zo vormden zich hier de eerste dorpen van Nederland. Dat was een enorme revolutie in het denken van de mens. Deze vormt nog steeds de basis voor onze huidige maatschappij.’

In de rest van Nederland werden de eerste dorpen pas zo’n 700 jaar later gevestigd. Een voorsprong die heeft geresulteerd in een interessant spanningsveld, dat je vandaag de dag nog steeds kunt zien. ‘In het Limburgse Stein, gevestigd op aan die noordrand van waar de eerste boeren zich vestigden, zijn typische boerenwoningen gevonden naast de vertrekken van de jagers en verzamelaars. Die herkennen we aan verkleuringen in de grond en wat typische potjes en pannetjes.’

Toen de eerste boeren, ook wel oerboeren, een vaste standplaats uitzochten, veranderde ook de lokale economie: waar jagers en verzamelaars het landschap niet veranderden maar volgden, moesten de boeren het landschap beïnvloeden om te kunnen overleven. Daar hadden de locals opnieuw geluk: Zuid-Limburg huisvest immers niet alleen een van de meest vruchtbare grondsoorten ter wereld, maar ook vuursteen. ‘Een bijzondere soort: Limburgse vuursteen is mooi glad en egaal. Dat maakt deze steen op diamant na de hardste materie die je in de natuur kunt tegenkomen.’

Ondanks de hardheid van de materie, is vuursteen die uit de Zuid-Limburgse bodem komt gemakkelijk te bewerken: binnen twintig minuten maakte je van een stukje vuursteen een bijl. Maar de materie leent zich ook prima om fijnere gebruiksvoorwerpen zoals een mes of pijlpunt van te maken. Dat maakte de lokale vuursteen dé basisgrondstof die iedereen nodig had om te overleven.

Ongeveer 1500 jaar lang werden de vuursteenmijnen in Zuid-Limburg als de eerste industrie van Nederland gerund. Het was de bron van de internationale economie: de vuursteen uit Rijckholt werd verspreid door heel Noordwest-Europa (en dat te voet!).

Vraag je localsnaar de prehistorie in Zuid-Limburg dan zal, zeker in de omgeving van Maastricht, al gauw gedacht worden aan de mosasaurus: de uitgestorven sauriër die miljoenen jaren geleden rondzwom in de tropische zee die het huidige Limburg omvatte. ‘Maar dat klopt niet helemaal’, weet Orbons. ‘De Mosasaurus komt uit een heel ander tijdperk dan de eerste nederzettingen. Al is er wel een duidelijke link met de lokale vuursteen, want in die miljoenen jaren dat de mosasauriërs onder de grond verborgen zijn gebleven, zijn deze fossielen eerst versteend en daarna vervuursteend.’ 

Zo zie je maar: hoe diep je ook graaft, de Zuid-Limburgse bodem bevat ontelbare verhalen - sommige ontdekt, sommige onontdekt - en vormt daarmee letterlijk en figuurlijk het fundament voor vandaag. 

Tekst: Demy Janssen