In Zuid-Limburg hoor je vanzelf dat de grenzen niet ver weg zijn. Het dialect verbindt alle omliggende regio’s met elkaar, door de hoorbare invloeden uit de Franse en Duitse taal. Elk dorp of zelfs gehucht kent zijn eigen dialect: op een paar minuten fietsen zijn de verschillen al hoorbaar. En dat maakt het Limburgs nou juist zo charmant. Waar het voor de bezoeker klinkt als een vakantiegevoel, geeft het dialect de Limburger zelf een gevoel van thuiskomen, vertrouwdheid en vaderlandstrots.
Het Zuid-Limburgse landschap wordt vaak ‘on-Nederlands’ mooi genoemd. De pracht van het heuvellandschap is immers niet te vergelijken met de rest van Nederland. Dat on-Nederlandse zit hem echter niet alleen in de natuur: er zit meer waarheid in dan je denkt. Verschillende heersers voerden eeuwenlang discussie over Limburg en moesten vechten om het gebied: door de geschiedenis heen hebben de Romeinen, Spanjaarden, Oostenrijkers, Fransen en Duitsers het allemaal voor het zeggen gehad. ‘Pas’ in 1867 kregen de Nederlanders zeggenschap over dit gebied.
Na zo’n 150 jaar zijn de lijntjes met de grensgebieden van Zuid-Limburg nog steeds kort. Dat kun je in de gehele regio zien, proeven en beleven, maar vooral ook horen. Knoop maar eens een praatje aan met een lokale bewoner: de Franse en Duitse invloeden zijn dan onmiskenbaar.
Het Limburgs dialect is als officiële regionale taal zonder twijfel een cultureel fenomeen om trots op te zijn. Maar we kunnen eigenlijk niet spreken van één Zuid-Limburgs dialect: het dialect verschilt per stad, per dorp en zelfs per gehucht. Waar ze in Eijsden met een duidelijke Franse tongval spreken, valt het Vaalse dialect onder de Duits klinkende taal van Karel de Grote, het Ripuarisch. Die verschillen gaan ver terug in de geschiedenis, maar ze zijn nog steeds hoorbaar.
Limburgs dialect kan voor buitenstaanders nogal eens een heleboel talige hocus pocus lijken. Verdiep je je echter in dit gekke ‘taaltje’, dan ontdek je al gauw dat het Limburgs veel leuke, grappige en vindingrijke uitspraken kent. Wij leren je alvast 12 Limburgse uitdrukkingen die je als niet-Limburger wegwijs maken.
Deze veelgebruikte uitdrukking is afgeleid van ‘wat belieft u’. Roept een Limburger ‘WABLIEF?!’ naar je, dan bedoelt hij/zij te vragen: ‘Wat zeg je?’
Deze uitroep is niet uniek voor Limburgers: ook in andere gebieden beneden de rivieren gebruiken ze (och) germ. Het komt voort uit ‘och arme’, dat weer evolueerde tot ‘och erme’ en vervolgens in spreektaal werd vervormd tot ‘och germ’. Je gebruikt het dus als je je medelijden wil uitspreken.
Deze uitdrukking wordt door Limburgers gebruikt voor verschillend contexten. Eigenlijk is het een algemene uitroep, die voor meerdere doeleinden werkt: als je verbaasd bent bijvoorbeeld, of wilt klagen. Twee voorbeelden: ‘Auw mök (o God), waar ben ik aan begonnen?’ of ‘Auw wieë, wat un gezever’ (Pff, wat een gezeur).
Hoor je iemand ‘het is tien op twaalf’ zeggen, dan bedoelt diegene dat het tien over twaalf is. ‘Twintig op’ betekent dan weer twintig over, dus tien voor half.
‘Ik pak even mijn beurs!’ Hoewel het voor veel niet-Limburgers gek klinkt, wordt hiermee niet de aandelenbeurs bedoeld. Het is eigenlijk heel simpel: een Limburgse ‘beurs’ is een portemonnee!
Deze uitdrukking spreekt eigenlijk redelijk voor zich, als je hem letterlijk ontleedt. ‘Onder’ staat namelijk voor een richting en daar ga je heen, oftewel: naar beneden.
Deze twee uitspraken betekenen hetzelfde: ze zijn allebei bedoeld om aan te geven dat je verbaasd bent. Letterlijk vertaald: Daar zakt me de broek van af / Daar vallen me de schoenen van uit.
Is het behoorlijk warm, dan zegt een Maastrichtenaar ook al: 'de mösje valle vaan ’t daak’ – de mussen vallen van het dak. In de overtreffende trap vallen de kraaien zelfs uit de lucht: 'de kreije valle oet de loch'.
Limburgers kennen veel verschillende woorden die simpelweg ‘schatje’ betekenen. Zo heb je allerlei varianten van ‘sjat’, waaronder ‘sjattepoemel’. Geef je je sjattepoemel een kus, dan geef je diegene een ‘puuneke’ of ‘poeneke’.
Het woord ‘kallen’ stamt nog uit het Middelnederlands, waarin ‘callen’ ook wel ‘spreken’ betekent. Het Limburgse ‘kal’ betekent dus ‘taal’ of ‘praat’ en ‘sjael’ betekent ‘scheel’. Schele praat dus, oftewel onzin of prietpraat.
Het woord ‘zeveren’ ken je wellicht uit het Nederlands, zij het een tikkeltje oubollig. In Limburg wordt het woord echter nog veelvuldig gebruikt, voor iemand die enorm aan het zeuren is. Op sommige plekken gebruiken ze hiervoor ook wel het woord ‘miemelen’.
Oftewel modder, drek, blubber of smurrie. Het Limburgse woord is afgeleid van het zompige geluid dat je wandelschoen maakt wanneer je wegzakt in de modder. Als het een tijdje onafgebroken heeft geregend of als er natte sneeuw ligt, is pratsj onvermijdelijk. En al pratsjend maak je nog meer pratsj.
Ontwijk je de pratsjige paden liever? Kijk dan hier voor wandelroutes over verharde wegen.
Heb jij je wegwijs gemaakt in het Limburgs dialect of een local gespot? Deel je foto of video met ons via #visitzuidlimburg en @visitzuidlimburg. We delen graag jouw belevenissen met iedereen!
